مشخصات کاروانسرای محمد آباد
کاروانسرای محمد آباد به صورت چهار ایوانی بنا شده که نماى اصلى آن عبارت است از يک سردرِ قوس‌دار در وسط که در هر طرف آن سه غرفه قرار دارد.
تاریخچه کاروانسرای محمد آباد
این کاروانسرا از بناهاى دورهٔ صفويه است.
ویژگیها کاروانسرای محمد آباد
در حال حاضر، در قسمتى از کاروانسرای محمدآباد پاسگاه ژاندارمرى استقرار يافته است.
سیمای عمومی کاروانسرای محمد آباد
از انتهاى بازوهاى دو طرفِ سردر قوس دار، ديوارى به طول ۱۶/۲۰ متر به طرف شمال پيش مى‌رود و به ديوار پشت اتاق‌هاى واقع در ضلع جنوبى کاروانسرا منتهى مى‌شود. از محل تقاطع، ديوار پشت اتاق‌ها به طول ۱۱/۸۵ متر تا گوشه‌هاى جنوب شرقى و جنوب غربى امتداد مى‌يابد و با رسيدن به دو برجِ آجريِ مدور که در دو کنج قرار دارند، پايان مى‌يابد. به اين ترتيب، نماى اصلى کاروانسرا داراى يک طرح پنج ضلعى و دو برج مدور است.
درگاهِ کاروانسرا در جلو به صورت يک جلوخان مستطيل شکل است. پس از درِ بزرگ، هشتيِ وسيعى قرار دارد. راه پله‌‌اى که از راه آن مى‌توان به پشت بام رسيد، در داخل هشتى قرار دارد. در وسط دو ضلع بزرگ شرقى و غربى هشتى، دو قوس بلند ديده مى‌شود که در پشت آن‌ها دالانى قرار دارد. دالان مزبور به عرض ۳/۹۰ متر در پشت اتاق‌هاى ضلع جنوبى کاروانسرا جاى دارد و فاقد غرفه است و تنها طاق‌نماهايى هم‌عرضِ غرفه‌هاى نماى خارج و اتاق‌هاى ضلع جنوبى در دو طرف آن ساخته شده‌اند.
سقف هشتى با گنبد مدورى که خاص اکثر درگاه‌هاى کاروان‌سراهاى دورهٔ صفوى است، پوشيده شده است.
حياط داخلى کاروانسرا نقشهٔ مستطيل شکل دارد که طول آن ۵۰/۵ متر و عرض آن ۴۲/۲۰ متر است. بناهاى چهار جانب کاروانسرا با پيروى از اصل قرينه‌‌سازيِ کامل ساخته شده‌اند؛ چنان‌که در ميان هر يک از جهت‌هاى چهارگانه، قوس بلندى جاى گرفته است که در قسمت سمت جنوب آن، سردرِ ورودى و در سه سوى ديگر آن، ايوان‌هايى بزرگ مانند ايوان‌هاى مسجدهاى چهارايوانى ساخته شده‌اند.
در هر طرف ايوان شمالى، پنج طاق‌نما و در دو طرف ايوان‌هاى نماى غربى و شرقى نيز شش طاق‌نما بنا شده است. طاق‌نماهاى مزبور به قسمت پشت راه ندارند و تنها از چهار طاق‌نماى واقع در چهار گوشهٔ بنا مى‌توان به دالان پشت غرفه‌ها راه يافت. دالان سراسرى پشتِ نماهاى شمالى، غربى و شرقى، ۳/۸۰ متر عرض دارد. در ديوار غربيِ دالان غربى و ديوار شرقيِ دالان شرقى، هم‌‌عرض غرفه‌هاى بيرون، طاق‌نماهاى سکودارى به عمق ۱/۸۵ متر ساخته شده است. عمق اين طاق‌نماهاى سکودار در پشت نمايِ شمالى ۲/۲۵ متر است.
وضع بناهاى دو طرف درِ ورودى با بناهاى سه جانب ديگر اختلاف دارد؛ چنان‌که در هر طرف سردر، پنج ايوان با همان عرض و عمقِ غرفه‌هاى سه جانب ديگر قرار دارد که در وسط ديوار پشت آن‌ها درى به عرض يک متر کار گذاشته شده است و به اتاقى به طول ۴/۷۰ متر راه مى‌يابد.
بناى کاروانسرا به تمامى با آجر ساخته شده و تنها در نماى داخل حياط، در پيِ بنا، يک رج سنگ به کار رفته است. در داخل دالان شمالى، غرفه‌هاى نماى بنا تا ارتفاع ۱/۴۰ متر به شيوهٔ نوعى صندوقه‌چينيِ توپر با آجر و سنگ‌هاى طبيعى ساخته شده است.
در طول ديوارهاى خارجى سمت شرق و غرب کاروانسرا، نگه‌دارنده‌هايى مانند برج‌هاى واقع در دو نبش کاروانسرا برپا گرديده‌اند تا تکيه‌‌گاه مناسبى براى ديوار طويل سراسرى به‌وجود آورده باشند. اين‌گونه پشتيبان‌هاى برج‌مانند را در کاروان‌سراى شاه‌عباسى «آوج» نيز مى‌توان ديد.
منبع کاروانسرای محمد آباد
خبرگزاری ویستا - اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان قزوین - شهرداری قزوین
