موزه مردم شناسی عمارت آصف (خانه کرد)

عمارت آصف که با عنوان های خانه کرد و خانه آصف و خانه آصف وزیری نیز شناخته می شود، در شهر سنندج در استان کردستان در خیابان امام خمینی نرسیده به سه راه شهدا و در نزدیکی مسجد دارالاحسان قرار دارد. مرحله نخست پروژه خانه کرد که عمارت آصف را به خود اختصاص داده شامل، نگارخانه و حیات ورودی، حمام، غرفه‌ های زندگی شهری، مکتب خانه، قلاب بافی، زیورآلات، بخش کشاورزی، مشاغل و فنون، بخش اسناد و عکس‌ های تاریخی، اتاق خان، بخش پوشاک، غرفه شکار، غرفه صنایع دستی، غرفه بخش مطبخ زندگی روستایی، کتابخانه و مرکز اسناد است.

بر اساس گفته مورخین احداث بنای اصلی خانه آصف که به بنای تشریفات شهرت دارد احتمالاً به دوره صفویه می رسد. در حکومت های قاجاریه و پهلوی نیز بخش هایی به آن اضافه شده است. مجموعه عمارت آصف که حدود چهار هزار متر مربع عرصه و اعیانی دارد توسط آصف اعظم (میرزا علی نقی خان لشکر نویس) ساخته شده است. بانی اولیه این بنا را خانواده معتمد هاشمی ها نام برده اند و احتمالا میرزا محمد رضای وزیر پدر آصف دیوان آن را تملک کرده است. در زمان آصف دیوان این عمارت شکوه نهایی خود را به دست آورده و از این رو به عمارت آصف مشهور شده است. ساخت بخش شمالی عمارت آصف مربوط به دوره صفویه‌ است. دوره دوم شکل گیری ضلع‌ های شرقی و غربی حیاط بیرونی و حمام عمارت به نیمه نخست دوره قاجار مربوط است، دوره سوم که شامل فضاهای اندرونی و بازسازی بخش غربی تالار تشریفات می‌شود، مربوط به سال‌های ۱۳۱۲ تا ۱۳۱۶ هجری شمسی است و در آخرین تحولات در سال ۱۳۷۶ توسط سازمان میراث فرهنگی کردستان تملک شده و پس از مرمت و احیای قسمت های آسیب دیده در سال ۱۳۸۲ به عنوان موزه مردم شناسی و با نام خانه کرد بازگشایی شد.

عمارت آصف علاوه بر سر در و دالان ورودی، دارای چهار حیاط است که به حیاط بیرونی (اصلی)، حیاط اندرونی، حیاط مستخدمین و حیاط مطبخ معروف می باشند. حمام عمارت دارای ستون‌ های سنگی حجاری شده و تزیینات آهک بری و کاشی کاری است. در ضلع جنوب غربی عمارت، حمام خصوصی با سبک و اسلوب معماری حمام‌ های ایرانی ساخته شده و دارای نقش‌ های آهکبری می‌ باشد. حیاط اندرونی در ضلع شمالی عمارت آصف وزیری سنندج واقع شده و در اوایل دوره پهلوی و بر اساس معماری بومی ساخته شده‌ است. فضاهای حیاط اندرونی به صورت دو اشکوبه، با یک طبقه زیر زمین و ایوانی با شش ستون چوبی و تزیینات گچبری ساخته شده و دارای آب نمایی لوزی شکل با باغچه‌ هایی در اطراف است. حیاط مستخدمین در ضلع جنوبی مجموعه و در کنار دالان ورودی واقع شده‌ است. فضاهای معماری این بخش در سال‌ های گذشته به طور کلی تخریب شده بود و آثاری که نمایانگر شیوه ساخت و ساز آن باشد باقی نمانده بود و به همین دلیل بازسازی حیاط مستخدمین بر اساس طرحی جدید منطبق با اصول معماری سنتی بوده که شامل حیاطی مرکزی با رواق‌ های پیرامون، نگارخانه، سرویس بهداشتی و فضاهای تاسیساتی است. گوشه ضلع جنوبی عمارت آصف وزیری سنندج، حیاط کوچکی قرار دارد که به حیاط مطبخ معروف است و دارای آب نمایی سنگی است و در مطبخ که فضایی است مسقف، با طاق و تویزه به این حیاط باز می‌ شود. در ضلع شرقی حیاط بیرونی فضاهایی شامل راهروهای ارتباطی و دو سه در و یک چهار دری و دو اتاق وجود دارد و در ضلع غربی آن ایوانی سراسری با ستون‌ های آجری واقع شده و در پشت این ایوان یک تالار با اورسی بسیار زیبا که دارای طرح اسلیمی است و دو اتاق در طرفین آن قرار دارد. از قسمت های مهم حیاط بیرونی حمام عمارت است که زیباترین حمام تاریخی سنندج است و دارای ستون‌ های سنگی حجاری شده و تزیینات آهک بری و کاشی کاری است. آب مورد نیاز مجموعه عمارت آصف از یک رشته قنات که از غرب سنندج توسط تنبوشه‌ های سفالی و لوله‌ های فلزی جدید جاری است، تامین می‌ شود. برای تنظیم و تقسیم مناسب آب، فضایی در کنار دالان ورودی ساخته شده که به اتاق تقسیم آب معروف است و اکنون آب، آب نمای مقابل تالار، حوض حیاط‌ های مستخدمین، مطبخ و اندرونی از آن تامین می‌ شود.

عمارت آصف وزیری سنندج در سال ۱۳۷۵ به شماره ۱۸۲۲ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌ است.