مسجدجامع همدان

مسجد جامع همدان به شماره 1723/2 به ثبت تاريخي رسيده است.

سردر قديمي مسجد جامع همدان از جانب بازار داراي مقرنس کاري گچي به رنگ آبي و در قديمي آلت و لقط داري است. از طريق اين در مي توان وارد هشتي و سپس قسمت هاي مختلف مسجد شد. هشتي مزبور با پوشش گنبدي داراي تزيينات ساده آجر لعابدار است و کتيبه اي کوچک و سنگي بر آن نصب شده که نام استاد حسين بر آن حک شده که گويا معمار اين طاق بوده است. ورودي ديگر مسجد جامع همدان از جهت بازار در جنوب شرقي واقع شده و از طريق دالاني است. سقف اين دالان با سه طاق گنبد کوتاه پوشش يافته است. در گوشه راهروي در ورودي سردر غربي، سنگاب بزرگي از سنگ يکپارچه به قطر دهانه و ارتفاع يک متر قرار دارد که داراي تزيينات زيباي حجاري و کتيبه ذيل است : "خادم الدين جناب قدسمدار حاجي الواقف الحمد خان قبل الله زين خير 1251" . صحن مسجد جامع همدان به ابعاد 24×40 متر داراي حوض بزرگي در وسط، ايوان ها، حجره ها و شبستان هايي در اطراف است. سطح صحن حدود 2 متر پايين تر از کوچه هاي مجاور واقع شده و با سنگ فرش شده است. ايوان جنوبي صحن به عرض 14 و عمق 7 متر داراي دو طاقنماي کم عمق در اضلاع، پوشش طاقي و مزين به رسمي بندي زيبايي است. رسمي بندي هاي زير طاق، با کاشي معقلي بر زمينه آجري اجرا شده است. اين رسمي بندي ها که از تيزه طاق جناغي ايوان آغاز مي شود، با قطاربندي هاي منظم و شبکه بندي منسجم، نيمه شمسه زيبايي را به نمايش مي گذارد. دربخش مرکزي رسمي بندي هاي مزبور، ضمن درج نام هاي مقدس با کاشي معقلي فيروزه رنگ، سال ساخت ايوان "رجب 1253" نيز ثبت شده است. لچکي هاي نماي ايوان هم که با کاشي هاي معقلي در زمينه آجري تزيين شده است، برآن مي توان تاريخ 1343 هجری قمری را تشخيص داد. بر بالاي اين ايوان، دو مناره کوتاه و قطور در سال 1343 هجری قمری افزوده شده که داراي تزيينات معقلي است. کف ايوان سنگفرش شده است. پشت سر ايوان، فضاي گنبددار مسجد به ابعاد 14×14 متر واقع است که به همراه ايوان، هسته اوليه و قديمي مسجد را تشکيل مي دهد. کف و ازاره اين شبستان بعدها با کاشي فيروزه رنگ پوشيده شده و در ضلع جنوبي آن، محرابي تعبيه شده است. طرح چهارگوش شبستان در بالا با گوشه سازي به کثيرالاضلاع تبديل شده و پاکار مدور گنبد بر آن قرار گرفته است. گنبد بنا از نوع دوپوسته بوده و از نظر تناسبات معماري، بزرگي و کتبه سرتاسري پاکار آن، در خور توجه است. بدنه گنبد داراي خيز نسبتا کشيده اي است و ارتفاع آن تا کف شبستان به 14متر مي رسد. در گذشته، در بدنه زيرين گنبد، روزنه هايي قرار داشته که بعدها مسدود شده است گنبدخانه ازطريق درگاه هاي جانبي به شبستان هاي ستوندار راه پيدا مي کند. در طرف غربي آن ، شبستان گنبددار مسجد با ستون هاي متناسب سبکي و پوشش طاق چشمه آجري قرار دارد که از طريق ورودي هايي به صحن و گنبدخانه راه پيدا مي کند. شبستان مزبور داراي 5 فرش انداز ( ناو) در جهت شمالي- جنوبي با 32 ستون- چهار رديف 8 تايي- سنگي و ستون هاي آجري ديگري در اطراف است . تناسب و هماهنگي ميان ستون هاي سنگي و طاق ها در خور توجه است؛ به طوري که فضاي وسيع و روشني را به وجود آورده اند. فاصله ستون ها از همديگر، 4 و ارتفاع آنها 5/2متر است. در اين ارتفاع، سرستون هاي مربع شکل قرار گرفته و بر بالاي آنها، ستون ها توسط قوس هاي طاقي به همديگر متصل شده و توسط چشمه طاق هايي پوشش يافته اند. متأسفانه بخش هاي کناري شبستان دچار دخل و تصرفات نامعقولي شده است. درسمت غربي حياط و مجاور شبستان فوق الذکر، شبستان ستوندارديگري با هشت ستون سنگي استوانه اي و يازده پايه آجري با پوشش چشمه طاق قرار دارد. اين شبستان داراي محرابي با تزيينات مقرنس گچي است. رو به روي ايوان جنوبي و در سمت ديگر صحن، در دوره اخير، ايوان و شبستان ستونداري به شيوه جديد با پوشش مسطح ساخته و بر بالاي ايوان مياني آن، دو مناره تعبيه کرده اند. ايوان و مناره اين بخش داراي تزيينات کاشيکاري است. نماي ايوان سردر جديد مسجد از خيابان اکباتان نيز داراي دو مناره و بخش هاي وابسته است.

سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری – خبرگزاری شبستان – کویرها و بیابان های ایران