مجموعه تاریخی - فرهنگی قلعه چالشتر

از ارزشمندترين بناها و بافت هاي قاجاري استان، بناهاي موجود در قلعه چالش تر است. كه ازجمله آنها مي توان به خانه خدارحم خان و خانه ستوده اشاره كرد. اين بنا در سال 1323 هجري قمري به پايان رسيد و داراي اطاقهاي نقاشي، ازاره هاي سنگي منقوش، حوض سنگي منقوش و حمام خصوصي مي باشد. سه موزه، آثار سنگي، كار و زندگي، مردم شناسي در اين مجموعه قرار داشته و در آنها نمونه هايي از آثار سنگي منقوش و كتيبه دار و زندگي روستايي و كشاورزي و وسايل و البسه و ابزارآلات مربوطه در آنها به نمايش گذاشته شده است.

این قلعه در منطقه چالشتر واقع شده که در دوره صفویه مرکز حکمرانی چهارمحالی‌ها بوده که به وسیله کلانتران روستاها و مناطق تحت سیطره خود را کنترل می‌کردند و پس از انتصاب حسین قلی‌خان به عنوان ایلخان بختیاری، در اواسط حکومت ناصرالدین شاه، حکمرانان این منطقه از حاکمیت بر چالشتر خلع و تنها به زمین داران بزرگ تبدیل شدند.

قلعه چالش تر بافت قدیمی چالش تر را به شرح بالا در خود جای داده است.با آنکه بخش های قابل توجهی از برج و باروهای قلعه چالش تر منهدم شده است، امروزه خیبان هایی که محیط مستطیل شکلی را در مرکز چالش تر قرار گرفته است، پیرامون قلعه را به خوبی آشکار کرده است.در تمامی اسناد مالکیت های موجود حد املاک و منازل مسکونی محدوده قلعه و حصار قلعه و نه به شارع عام محدود شده است که این موضوع از نظر حقوقی نیز بسیار قابل اهمیت است.بنا بر گفته کهنسالان بومی چالش تر و شواهد موجود و نیز بر پایه بررسی یک عکس هوایی، قلعه دارای 22 برج مدور با چهار دروازه به سوی نافچ، سامان، دهکرد و سورشجان . سر در و دروازه ای بود که بسیاری از آن ها از بین رفته است بازمانده های آن نیز در روند توسعه شتابناک کنونی در معرض خطر انهدام جدی قرار گرفته است.باروی قلعه نما و پوسته ای آجرین دارد در بررسی های ناشی از تخریب برج و باروهای تپه دو دوره دیوارکشی آشکار است که بنا بر شواهد دوره نخست می تواند مربوط به دوره صفوی باشد که ترکیب آن خشت و گلی و قطور تراست و پوسته رویی مربوط به دوره قاجار با نمای آجری مغز خشتی دارد.

مجموعه تاریخی چالشتر شامل سردر سنگی، خان‌نشین، اندرونی، حمام، انبارها و اصطبل‌ها است. قلعه عیانی و خان‌نشین این مجموعه تاریخی دارای 38 ستون سنگی با سر در و ایوان است. این قلعه شامل نقوش افسانه‌ای و اسطوره‌ای، زندگی روزمره، گل و گیاه، گل و گلدان، گل و مرغ، نقوش پیچش گیاهی و نقوش فرشته است. این نقوش به صورت ماهرانه و زیبا خلق شده و در برخی موارد به صورت برجسته حجاری شده است. در این مجموعه قلعه، اندرونی با یک دالان به ‌قسمت خان‌نشین ارتباط داشته و ایوان آن دارای ‪ ستون سنگی است. اتاق‌های این مجموعه قلعه نیز با نقوشی به سبک نقاشی لندنی که تلفیقی از هنر نقاشی ایرانی و غربی است، مزین است که این سبک نقاشی در دوره قاجار به اوج خود می‌رسد شامل نقوش گل و گلدان، افسانه لیلی ومجنون و نقوش اسلامی شامل یوسف و زلیخا به همراه خط نوشته‌ای از آیات قرآن است. در بخشی از سر درهای این مجموعه قلعه، معماری سنتوری که‌ به صورت مثلثی شکل با نقوشی به سبک شیر و شکر است، به چشم می‌خورد. حمام قلعه تاریخی چالشتر نیز مزین به کاشی‌آبی فیروزه‌ای و سفید سربی بوده است. سقف اندرونی این قلعه به صورت قاب‌هایی از چوب گردو است و درها و پنجره‌های اتاق‌های این مجموعه ‌نیز از جنس چوب گردو به صورت گره چینی شده می‌باشد. این مجموعه قلعه دارای 5 ایوان است و 5 اتاق نیز در اندرونی آن وجود دارد و در مجموع دارای ‪ ستون است. اندرونی آن به نام قلعه ستوده معروف است. قلعه دارای سر در با هشت ستون سنگی حجاری شده با نقوش شاخه انگوری و هندسی است در دو طرف چوبی آن نگهبانان سنگی برجسته قرار داردند از تزیینات زیبای این بنا ازاره های سنگی سر در با نقوش رنگی است ازاره های سنگی زیر زمین شامل نقوش گیاهی- خوشه انگوری- درختان انتزاعی- فرشتگان بالدار و گل وگلدان‌های برجسته است که بصورت حیرت‌آوری تزیین شده‌اند. طبقه دوم قلعه ستوده دارای پنج اتاق است اتاق پنج دری و اتاق‌های جانبی آن با نقاشی‌های (لندی) کتیبه آیات قرانی صحنه نقاشی یوسف و زلیخا سر بخاری گچ بری قاب و تخته سقف‌ها تزیین شده اند. دو حوض سنگی بیضوی شکل در حیاط دو قلعه وجود دارد. قلعه ستوده با دالانی به قلعه خدارحم خان مرتبط می‌شود حمام خصوصی این مجموعه از دو طرف دالان ارتباطی به دو ساختمان است. موزه مردم شناسی - موزه آثار سنگی و موزه کار و زندگی در این مجموعه تاریخی قرار دارند.

قلعه تاریخی چالشتر در تاريخ 77/7/25 و به شماره 2101 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.