روستای اورامان تخت (اورامانات)

روستاي اورامان تخت از جمله فضاهاي جذاب روستايي كردستان است كه علاوه بر زيبايي چشم اندازها، به دليل اجراي همه ساله مراسم بسيار باستاني و حيرت انگيز پير شهريار قابليت‌هاي ارزشمند جهانگردي ويژه دارد. رود خانه‌ی «سيروان» از دره‌هاي عميق اين ناحيه عبور كرده و وارد خاك عراق مي‌شود. اين رود از به هم پيوستن چند رود كوچك به وجود آمده و رو به غرب جريان مي‌يابد. خانه های پلکانی، استفاده از مسالح بومی در ساخت و سازها، فرهنگ اصیل و دست نخورده مردم از ویژگی های منحصر به فرد روستای اورامان در دامنه رشته کوه های زاگرس در شهرستان سروآباد از توابع استان کردستان است که چشم هر بیننده ای را به خود جلب می کند. معماری خاص و برگرفته از شرایط منطقه، وجود مراسم و آئین ویژه پیر شالیار که هر ساله در دو نوبت و در فصل های بهار و زمستان اجرا می شود، فرهنگ غنی، پوشش محلی مردم ساکن در این منطقه در کنار سایر موارد از جمله ویژگی هایی است که نام اورامان را به آوازه ای جهانی رسانده است.

اورامان در زبان کردی "هورامان" تلفظ می‌شود که در ترجمه این واژه اینگونه آمده است که "هور" به معنی اهورا و "مان" هم به معنی خانه است و هورامان را به معنی خانه و سرزمین هم معنی کرده اند. روستا اورامان قدمتی دیرینه در تاریخ دارد و وجود آثار و بقایای آتشکده‌های فراوان در اطراف آن نشانگر این موضوع است که مردم این نواحی پیش از گرویدن به اسلا‌م زرتشتی بوده‌اند. این سرزمین در گذشته قلمرو فرمانروایان و سلا‌طین محلی بوده که با اقتدار بر آن حکمفرمایی می‌کردند به همین دلیل این روستا را اورامان تخت یعنی پایتخت یا مرکز سلطنت نامیده‌اند و به روایتی دیگر اورامان در گذشته های دور شهری پر جمعیت بوده که به عنوان مرکز حکومت اورامی ها در این منطقه استفاده می شده است. وجود مقبره پیرشالیار در روستای اورامان تخت که هر ساله در دو نوبت خیل عظیمی از مردم سایر مناطق کشور را برای برگزاری مراسم عروسی پیر به این روستا می کشاند از ویژگی های ارزشمند روستای اورامان تخت است که مراسم عروسی پیر در آخرین چهارشنبه منتهی به 15 بهمن ماه برگزار و دیگر مراسم در آخرین چهارشنبه منتهی به 15 اردیبهشت برگزار می شود که مردم محلی آن را "کمسای" می نامند.

«اورامان تخت» در انتهای جاده آسفالته‌ای است که در آن‌جا پشت بام خانه‌ای، حیاط خانه‌ای دیگر است، روستایی با قدمت چند صدساله با فرهنگ و آدابی که یادگار دوران زرتشت است. اورامان که گویی ماسوله‌ای در غرب کشور است اصالت خود را حفظ کرده و در کنار طبیعت زیبای آن، مدنیت و شهرنشینی منطقه زیبایی خاصی به هزار ماسوله داده است. در میان جاده های پر پیچ و خم و بعد از پشت سر گذاشتن راهی بس طولانی و طی مسیری طاقت فرسا قدم به منطقه ای می نهی که اسم آن را اورامات تخت نهاده اند، عنوانی که به هیچ وجه بیانگر وضعیت منطقه نیست، چرا که این منطقه نه تنها تخت نیست بلکه با شیبی تند و وجود کوه های بسیار بلند از هر بیننده ای پذیرایی می کند. اورامان تخت روستایی از توابع بخش اورامان شهرستان سروآباد در استان کردستان است که در 60 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان مریوان و ۱۷۰ کیلومتری سنندج مرکز کردستان واقع شده است. این روستای زیبا و شگفت انگیز در ارتفاع ۱۴۵۰ متری از سطح دریاهای آزاد قرار گرفته است و اقلیمی معتدل و کوهستانی دارد. آب و هوای آن در فصل بهار و تابستان بسیار مطبوع و دلپذیر است و زمستان آن بسیار سرد و طولا‌نی است و در بعضی از سالها بارش برف در این روستا تا اندازه ای است که برای چند روزی دسترسی به آن امکان پذیر نیست. روستای اورامان از جنوب غربی به ارتفاعات اورامان تخت و از شرق به ارتفاعات کوسالا‌ن محدود می‌شود. اورامان سرزمینی وسیع و کوهستانی است که سراسر جنوب کردستان را دربرگرفته است و روستای اورامان بخشی از این سرزمین وسیع به شمار می‌آید. در کنار برگزاری مراسم پیرشالیار، معماری خاص و پلکانی روستای اورامان تخت از دیگر ویژگی های است که این روستا را به منطقه ای زیبا در کشور تبدیل کرده و به حق باید آن را هزار ماسوله کردستان نام نهاد. تمامی خانه های روستای اورامان تنها با استفاده از سنگ و چوب ساخته شده و در دیوار منازل مسکونی سه تا چهار طبقه هیچ خبری از گل و سیمان نیست و مردان سخت کوش روستا از الهام از طبیعت منطقه که برگرفته از کوه های سخت و خشن است و با دستان هنرمند خود به این سنگ های بی جان زیبایی بخشیده و به شیوه ای کاملا دیدنی آنها را روی هم قرار داده اند و ضمن رعایت اصول مقاوم سازی خانه های سه تا چهار طبقه را بنا نهاده اند. فضای زندگی ساکنان روستا با محیط طبیعی آن و همچنین نحوه معیشت و فعالیت‌های اقتصادی آنان آمیخته است به طوری که در خانه‌ها علا‌وه بر محل استراحت، اتاق‌ها، سرویس‌های بهداشتی و آشپزخانه عموما طویله، انبار غله، انبار علوفه و حتی مکانی برای قرار دادن دارهای عمودی قالی و دستگاه‌های گلیم و جاجیم‌بافی تعبیه شده است. اورامان‌تخت با باغات سرسبز و زیبایش که به صورت پلکانی و در بافت مسکونی خانه‌ها و بعضا در اطراف روستا قرار گرفته‌اند یکی از مناطقی است که در تولید انار، انگور و گردو سرآمد استان کردستان به شمار می رود و بخشی از درآمد مردم روستا از این محل و بخشی هم از طریق بافت صنایع دستی تامین می شود. اورامان‌تخت از دیرباز تجلی‌گاه موسیقی اصیل کردی، اورامی و تمدن غنی استان کردستان کردستان بوده و موسیقی و رقص در میان اهالی این روستا جایگاهی قابل تامل و ویژه دارد به گونه ای که اکثر قریب به اتفاق مردان روستا در لابه لای کارهای روزمره زیر لب "سیاچمانه" می خوانند. سپاه چمانه، چپله و کنالیل از مهمترین گونه های رایج موسیقیایی این سرزمین است که البته در این گونه های موسیقی از سازها کمتراستفاده شده و بیشتر هنر فردی و خلاقیت نمود و عینیت دارد و امروز هم این نوع موسیقی مورد توجه جدی هنرمندان برجسته به ویژه کردزبان ها قرار دارد.

درخت‌های پهن برگ بلوط و پسته وحشی نیز، یکی از گونه‌های بسیار زیبای طبیعت را بر لوح این سرزمین، حک کرده است. گونه‌های جانوری متعدد و بسیاری مشاهده می‌شود و زیباتر، سنجاب ایرانی است که در سکوت متین جنگل با شیطنت‌هایش، شور کودکی را یادآور می‌شود. گل‌های نیلوفر کبود (زرد) در کنار سراب‌ها مخیله بیننده را تا جنون زیبا دوستی پیش می‌برد. گیاهان دارویی این منطقه چنان گستردگی دارد که انگار طب اورامان نیازی به داروهای شیمیایی ساخت انسان ندارد. چشمه‌های بل و اورامان، بزرگ‌ترین سراب‌های این خیالند، بزرگ ترین سراب های این شهر خیال و رویا. هرجا چشمه ای، زایشی و زلالی آبی بوده، شهری بنا شده و تا زمانی که این سبزینگی، رنگ بودن خود را حفظ کند، مردمان، سبز و جاوید می زیند. اورامان، خاستگاه قومی است که هنوز به پوشش کُردی خود مقیدند. مردمان اصیل، نجیب و استوار که در مرز ایران از شرق با کرماشان، از غرب با عراق از شمال با کُردستان و از جنوب با جوانرود همسایه‌اند و به ایرانی بودن خود می‌بالند. در اطراف اورامان کوه خضر که به روایتی محل سکونت خضر پیامبرعلیه السلام بوده است، دریچه‌های اندیشه را پیرامون این پیامبر بزرگ و خاطراتش به تکاپو وا می‌دارد. خانه‌های این روستا با سنگ و اغلب به صورت خشکه و به صورت پلکانی ساخته شده است. مردم منطقه معتقدند اورامانات تخت زمانی شهری بزرگ بوده و مرکزیتی خاص داشته به همین دلیل از آن به عنوان تخت یا مرکز (حکومت) ناحیه‌ای اورامان یاد می‌کرده‌اند.

آب و هواي آن در فصول تابستان و بهار بسيار مطبوع و در زمستان‌ها بسيار سرد است.

مردمان اورامان تخت، هرسال دوبار در نیمه بهار و نیمه زمستان عروسی پیر شالیار را جشن می گیرند، ذکرمی‌گویند و خدا را یاد می‌کنند. در افسانه‌های مردم منطقه اورامانات پیری اسطوره‌ای به نام پیر شالیار هست که می گویند صاحب کرامات بوده است.

لباس مردم اورامان عبارت است از: چوخه و رانك براي مردان كه پارچه كم عرض آن را باكرك بز « مرغز » مي‌بافند و بسيار ظريف است. عمامه و پيراهن را نيز از پنبه مي بافند. پنبه در بعضي از روستاها اورامان به مقدار كم به عمل مي‌آيد. پاپوش مردان نيز «كلاش» نام دارد كه نوعي گيوه است. زيرا پارچه آن ار پارچه پنبه‌اي به شكل محكم ساخته مي‌شود و نوع « نودشه » آن معروف است. نودشه از روستاهاي مهم اورامان است. لباس زنان اين ناحيه، پيراهن بلند و قبا به اضافه نيم تنه يا «سفحه» و كلاهي به نام «فنيس» يا «تاس كلاه» است كه با روسري‌هاي ابريشمي كلافه‌اي، پيچيده شده است. لباس زنان «اورامان» بسيار مفصل و محجبه است. نوع پوشش مردان و زنان اورامانات يكي ديگر از جاذبه‌هاي اين منطقه است. به غیر از وضع خاص روستا از نظر معماری، موقعیت چشمه‌های پرآب، مراسم خاص و آداب و رسوم و وجود مقبره و مسجد پیر شالیار و بویژه جمعیت و تعداد سکنه قابل توجه ان نشانگر اهمیت منطقه از زمان ساسانی است. پوشاک کُردی آمیزه‌ای از رنگ و نقش است. لباس مردم اورامانات کُردی است. پیش از ورود پارچه و کفش‌های خارجی و سایر منسوجات داخلی به استان کُردستان، بیشتر پارچه‌ها و پای افزار مورد نیاز آن‌ها از سوی بافندگان و دوزندگان محلی بافته و ساخته می‌شده است. ساخت پای افزار گیوه یا گلاش یا کالی بر عهده اوراماناتی‌ها و مردم و آبادی‌های هجیع، نودشه، بوده و بافت را مردم آبادی‌های نوسود شهرستان پاوه بر عهده داشته‌اند. جولایی، بافت، پارچه و انواع منسوجات مانند بوزو، ربال، جاجیم، بره بوشمین، موج، جوراب، دستکش، زنگال و کلاه انواع دستبافت‌های این منطقه هستند. مردان کُرد اورامانی چوخه، پانتول، ملکی شال، دستار، فرنجی و کله بال و زنان آن جانی، کلنجه، شال، کلاه و کلله می پوشند. انواع این لباس‌ها با زیورآلات مختلف تزیین شده‌اند و رنگارنگ هستند. قارچ، کرفس، کنگر، ریواس، خوژه، پنیر، شیر، عسل، گردو، انجیر مواد غذایی این منطقه را تشکیل می‌دهند. پلو، دوغه وا یا آش دوغ، ساوار، گردول، ترخینه، دوختن یا آش گزنه، هتیمچه با گوشت گوسفند، شروا، گرما، رشته پلو، رشته رون یک آبه، پرشین، شلغم ترش، و کلانه، از غذاهای اورامانی است. از تولیدات هنرهای سنتی مانند گلیم، سجاده، نمد، سبد، گیوه به عنوان سوغات این محل نام برد، اما دلیل دیگری به غیر از درمان و سیاحت در یک منطقه سنتی برای سفر وجود دارد. میراث فرهنگی و کهن ایران زمین می تواند دلیلی برای کشش مسافران به شهرهای مختلف باشد. هخامنشیان و شکوه‌شان زبانزد و مایه افتخار ایرانیان است. در اعتقادات‌شان چینوت و صراط یکی است و از آذر گداخته دوزخ یاد می‌کنند. از جمله این کرامات عجیبی که در باره او روایت می‌کنند ماجرای شفا یافتن شاه بهار خاتون دختر شاه بخاراست که پیر شالیار او را شفا می دهد. در نیمه بهار و نیمه زمستان به یاد پیرشالیار تمامی اهالی روستا جمع می‌شوند، دور هم حلقه می‌زنند، دست به دست می‌دهند و به دعا و نیایش می‌پردازند. در هر مراسم عروسی پیرشالیار، حدود چهارصد نفر در حلقه نیایش می‌نشینند و حدود ۲۰۰ نفر کف می‌زنند. از روستاهای اطراف هم همه برای تماشای این مراسم به اورامان تخت می‌آیند و فراز پشت بام‌ها به نظاره می‌نشینند. در عروسی پیرشالیار آش مخصوص هم پخته می‌شود و به اهالی روستا داده می‌شود. مردم عقیده محکمی به پیرشالیار دارند و بیمارانشان را برای شفا گرفتن به این مراسم می آورند. مراسم دعا و نیایش در مقبره پیرشالیار برگزار می‌شود. پس از دعا و نیایش مردم به داخل قبرستان می‌روند و با میله آهنی به سنگ بزرگی که در قبرستان است می‌زنند و تکه ای از آن را می‌شکنند و خرده‌های سنگ را بین مردم تقسیم می‌کنند. عروسی پیرشالیار در جمعه‌ای که به نیمه بهار و نیمه زمستان نزدیک‌تر باشد برگزار می‌شود تا همه بتوانند در آن شرکت کنند. مردم مهربان و معتقد اورامان تخت که به لهجه اورامی که در گذشته زبان کتابت به شمار می‌آمده و لهجه رسمی بوده سخن می‌گویند در هر عروسی پیرشالیار میزبان گردشگران و فرهنگ دوستانی از سراسر ایران و خارج از ایران هستند.