حمام خان سنندج (حمام پیرظهیری)

حمام خان سنندج داراي فضاهاي معماري ایرانی شامل در ورودي هشتی منتظري،سربینه(حمام سرد)، هشتی کوچک مربوط به سرویس بهداشتی، حمام گرم(گرم خانه)، خلوتی هاي سمت راست وچپ همراه باآبنما وخزینه بزرگ ودیگرفضاهاي خدماتی، وجودآبنماهاي متعدد درحمام سردوگرم وتزئینات وابسته به معماري شامل آهک بري پرکاروکاشیکاري هاي هفت رنگ که نقوش رومی ومحلی دارندازجمله مشخصات بارز این بناي با ارزش است.

شهرجدیدسنندج درروزگارصفویه ودرزمان شاه صفی درسال 1046 ه.ق توسط سلیمان خان اردلان پایه گذاري شده است وپی قلعه حکومتی رادرپاي تپه اي بنا نهادوعمرات مسجدوحمام وبازار را در اطراف قلعه می سازد.چنانچه مشهوداست دراواخر زندیه تصمیم به توسعه وساخت بناي حمام می شودیعنی در دوره خسروخان(ولی کردستان) که درعمران وآبادانی شهرنقش بسزایی داشته وهمچنین بعدهادرسالهاي 1214 ه.ق به بعدتوسط امان ا...خان اردلان فرزندشان که حکمیت کردستان راداشته باپشتوانه پولی(ارزي) میرابوطالب اصفهانی مشغول ساختن این حمام می گردندتا تاریخ 1220 ه.ق مطابق کتیبه سردرب ورودي به اتمام می رسد.

مالکیت بنا راابتدا متعلق به خانواده والی(زمان ابتداي قاجار) اردلان وبعدهابعلت عدم پرداخت مطالبات به تاجراصفهانی ناچارامان ا...خان والی وقت کردستان این حمام خان همراه حمام قصلان و زمینهاي مربوطه شهرقروه راازدست داده، مالکیت به خانواده آصف میرسدوسپس به خانواده سنندجی وعاقبت به میرزاعلی اکبرپیرظهیري فروخته می شود.اکنون نیزبوسیله سازمان میراث فرهنگی کشورتملک می گرددودراختیارمیراث فرهنگی استان کردستان قرارگرفته است. درطی دوره متمادي تغییرات والحاقات به اسکلت واستخوان بندي کالبد بناوهمچنین پوشش والحاقات نابجا برروي قسمتهاي مختلف این بنا واردگشته است.چون درابتدااستادکاران غیربومی وبومی باشوق واشتیاق فراوان مهارت فوق العاده در هارمونی وحدت مجموعه بنافعال بوده وبعدها دیگراثري ازآن استادکاران درتعمیرات ومرمت نقش نداشته وطبعا"تغییراتي رابدان وارد میسازند یعني تاسال ١٢٢٠ ه.ق كھ سال ساخت حمام است.

حمام خان سنندج ازشمال به محله چهارباغ،ازجنوب به بازارسنندجی وخیابان انقلاب،ازغرب به خیابان آیت ا...طالقانی ومیدان انقلاب وازشرق به میدان نخ فروشان بازارسنندج محدود می شود.

از دیگر ویژگی‌های بارز این ساختمان تزئینات پرکار آهک‌بری با نقش و نگار متنوع و کاشی‌کاری هفت رنگ با موضوع‌های متنوع است. تمام سطح داخلی فضاهای حمام سرد (سربینه) و حمام گرم، خلوتی‌ها و حتی خزینه با نقوش مختلف آهک‌بری شده است. آهک‌بری‌های این حمام بسیار پرکار است و در آن از نقوش گل و گیاه، هندسی، نقش‌های حیوانی و انسانی و ترکیب انسانی و پرندگان استفاده شده است. نقش پرندگان به‌صورت جفت(نر و ماده) و استفاده در سطح گسترده از نقش شیر و طاووس که طاووس‌های آهک‌بری شده در نوع خود کم‌نظیر هستند در حمام‌های گرم و سرد در دو طرف به طور قرینه استفاده شده که در دو طرف سردر ورودی قرار گرفته‌اند. در اضلاع دیگر نیز نقش‌های اسلیمی، گل و بته، گل و بلبل در کنار بندی‌های سقف گنبدها ترکیب شده‌اند. از فرم‌های هندسی در حاشیه‌ی نقش‌ها و طرح‌های اسلیمی استفاده شایانی شده است. در سقف گنبد سربینه از ترکیب چهار طاووس به طرز قابل توجهی بهره گرفته شده و نقش‌های متعدد دیگری که با موضوع‌های مختلف ترکیب انسان و پرنده که در دوره قاجاریه مرسوم بود و با شکل و فرم و صورت قاجاری است به صورت متنوع استفاده شده است. کاشی‌کاری در نقش‌های آهک‌بری زینت بخش حمام سرد است. بر روی تمام پایه‌ها هم‌چنین از اره دیوار سکوهای این بخش از کاشی‌کاری هفت رنگ با طرح‌های اسلیمی بر روی پایه و روی دیوارها طرح شکار و نبرد شیر و اژدها کار شده است. هرچند مقداری از کاشی‌کاری تخریب شده است، اما بخش‌های قابل توجهی از آنها باقی‌مانده است. البته در کاشی‌کاری‌ها از طرح شکار و نبرد شیر و اژدها، طرح‌های گل و برگ و بلبل مرسوم قاجاری و گل‌های به سبک و فرم طبیعی به‌صورت قرینه در قسمت‌هایی از ازاره دیوار سکو استفاده شده است. به‌طور کلی کاشی‌کاری حمام خان در نوع خود قابل توجه و حتی کم‌نظیر است چون نقش کاشی‌کاری مسجد، مدرسه دارالاحسان، نقوش و طرح‌های متفاوتی دارد و در اینجا استادکاران با توجه به وضع فکری هم‌چنین نیازهای فضای حمام درشیان خان (والی) از طرح‌های دیگری استفاده کرده‌اند.