امامزاده اسماعیل (ع )

امامزاده اسماعيل فرزند حضرت امام صادق (ع) است که «اسماعيل کوچک» خوانده مي‌شده است. بناي امامزاده اسماعيل بر نقشه‌ي چهار ضلعي و در جهت شمالي - جنوبي قرار گرفته است: طول و عرض بقعه 21 ضربدر 25 متر است. ساختمان اين مقبره بين دو حياط قرار گرفته است: يک حياط در جنوب غربي بنا و ديگري در شمال شرقي آن، حياطي که در جهت قبله قرار دارد و به ابعاد 20 / 28 ضربدر 40 / 17 متر و حياط شمالي به ابعاد 5 / 9 ضربدر 90 / 18 متر است. حياط جنوبي داراي يک حوض آب در وسط حياط و دو سنگاب در هر گوشه‌ي حوض است سرويس‌هاي بهداشتي در گوشه‌ي غربي حياط واقع شده است.

اين آرامگاه در دوران صفويه در حاشيه‌ي غربي ميدان شاه بوده است، اما پس از تخريب اين ميدان و پس از خانه‌سازي زمين‌هاي ميدان، اين بقعه در کنار کوچه‌اي واقع شده که پشت به خيابان شهدا (سپه سابق) است.

در قسمت شمال غربي امامزاده، مسجد جامع قزوين، و در شمال آن خيابان پيغمبريه و «بقعه‌ي چهار انبياء» (سلام الله عليهم) قرار دارد. مقبره داراي نمايي متقارن است و به موازات گنبد ايوان ورودي در نما ديده مي‌شود. براي ورود به فضاي مقبره مي‌توان از دو طرف ايوان و از طريق گوشواره‌ها به آن دسترسي يافت. نماي شمالي به ابعاد 50 / 2 ضربدر 30 / 6 متر است. از ايوان به گنبد خانه دري چوبي باز مي‌شود و در دو طرف ايوان، دو اتاق کوچک به ابعاد 80 / 10 ضربدر 80 / 10 متر واقع شده است. گنبد به کمک سه کنج‌ها و فيلپوش‌ها بر روي اين فضا سوار شده است و از کف حرم تا زير گنبد 5 / 7 متر است. از گنبد خانه دو درگاه، يکي به ايوان شرقي و ديگري به ايوان غربي و حسينيه باز مي‌شود و در شمالي نيز به ايوان شمالي و حياط باز مي‌شود. حياط شمالي از طرف شرق به کوچه باز مي‌شود و از سمت غرب به وسيله‌ي يک در به حسينيه باز مي‌شود. نماي شمالي مقبره به ابعاد 50 / 2 ضربدر 30 / 6 متر است. و تزيينات نماي مقبره در اين قسمت با نماي ديگر مقبره در حياط اول بسيار متفاوت است. ايوان شمالي نيز مانند ايوان جنوبي متقارن است، اما ايوان بر روي دو ستون به ارتفاع 5 / 5 متر استوار است. در طرفين ايوان شمالي دو اتاق تو در تو به ابعاد 3 ضربدر 9 متر هست که به وسيله ارسي‌ها به دو قسمت تقسيم مي‌شوند. در طبقه‌ي بالاي اين قسمتها نيز دو شاه‌نشين قرار دارد. راه‌پله‌ي منتهي به بام، در ايوان شمالي واقع شده است. گنبد امامزاده دو پوسته است و 3 / 6 متر ارتفاع دارد. نماي بيروني بنا به سه قسمت، اول بدنه‌ي اصلي مقبره، دوم ميانسرا يا حياط و سوم گنبد تقسيم مي‌شود. توصيف را از ورودي شرقي حياط جنوبي آغاز مي‌کنيم: اين ورودي، ساده و به ارتفاع 30 / 3 متر و عرض 3 متر است. ورودي شرقي از دو جرز آجري ساده تشکيل شده که در قسمت سردر بر روي دو رديف کاشي فيروزه‌اي به خط سفيد، اسم امامزاده‌ي مدفون نگاشته شده است. در ورودي حياط، فلزي دو لنگه است. نماي جنوبي مقبره متقارن است و ايوان ورودي جنوبي در وسط نما و به موازات گنبد ديده مي‌شود. جرزهاي غربي و شرقي جلوتر از ايوان قرار دارند. ازاره‌ي اين نما، تا ارتفاع 50 سانتي‌متر، با سنگ مرمر سفيد پوشيده شده است. نماي جنوبي به طول 30 / 6 متر و عرض 5 / 2 متر است که از حياط به وسيله‌ي دو پله، که در طرفين ايوان مياني تعبيه شده است، به کفش‌کن‌هاي زنانه و مردانه راه مي‌يابد. کفش‌کن‌ها به ارتفاع 40 / 2 متر است که از يک قاب اريب مانند مستطيلي شکل ساخته شده و با چفد نيم دايره‌اي (مازه‌اي) به ورودي اصلي کفش‌کن، که مستقيم رو به حياط باز مي‌شود، متصل است. قوس ورودي نيز چفد نيم دايره‌اي دارد. نماي کفش‌کن، آجري ساده و بدون تزيين است. در کنار ورودي کفش‌کن، ديواره‌ي آن از يک قاب مستطيلي کوچک تشکيل شده که چفد مازه‌اي دارد. به همين صورت طبقه‌ي بالاي کفش‌کن‌ها، يعني نماي جنوبي اين قسمت، نيز داراي چفد مازه‌اي است، با اين تفاوت که لچکي‌هاي قاب با کاشي‌هاي فيروزه‌اي يک رنگ و بعضا به رنگ سياه همراه است. همان طور که گفته شد اين بخش اريب مانند است که داخل اين کنج، مانند ورودي اصلي، به شاه نشين که رو به حياط است، يک در چوبي زيبا با نورگيرهاي مشبک چوبي قرار دارد. اين سه کنجي داراي يک ديواره ساده با چفد تيزه‌دار است. قسمت بالاي درگاه چوبي نيز چفد تيزه‌دار دارد. زير قوس قاب اريب مانند، که نيم دايره‌اي است، با کاربندي‌هاي زيبايي که آجر و کاشي کار شده، زيبايي خاص دارد. قسمت پيشاني درگاهي و قاب کناري آن با کاشي‌هاي معقلي به شکل صليب تزيين شده است که انتهاي هر پره‌ي اين صليب به صورت علامت مثبت (به‌اضافه) است که با کاشي‌هايي به رنگ آبي و سياه مزين شده است. ارتفاع ايوانچه‌ي بالايي 90 / 3 سانتيمتر و عرض آن 90 سانتيمتر است. قسمت نبش ديواره‌ي کفش‌کن‌ها از بالاي ازاره به عرض 15 سانتيمتر با کاشي‌هاي چند رنگ با طرح‌هاي زيباي هندسي مزين شده است و کفش‌کن‌هاي طرف غربي و شرقي ايوان مياني قرينه يکديگرند. ايوان مياني به طول 60 / 6 سانتيمتر و عرض 80 / 4 سانتيمتر با چفد نيم دايره‌اي (بيزکند) پوشش يافته و قسمت ازاره‌ي ايوان با نوار باريکي با حاشيه‌ي چفد به ارتفاع نيم متر با کاشي‌هايي با طرح‌هاي بته جقه مزين شده است. قسمت جلوي ايوان نيز با نرده از حياط جدا مي‌شود. از نوار بالايي، ازاره‌ي کاشيکاري با کاشي‌هاي خشتي ادامه مي‌يابد. نيمه‌ي بالايي ايوان يعني قسمت جلوي آن، با پنجره آهني پوشش يافته است. لچکي‌هاي ايواني با کاشي‌هاي آبي و سفيد با طرح‌هاي اسليمي پوشش يافته. است در دو طرف ديواره‌ي ايوان دو ناودان فلزي تعبيه شده است. طرفين کفش‌کن‌ها يعني بخش غربي و شرقي نماي جنوبي، که اتاق‌هاي اطارف ايوان مياني و بخش شاه‌نشين‌ها را تشکيل مي‌دهد، به ابعاد 5 / 7 در 75 / 3 سانتيمتر است. طرفين غربي و شرقي کفش‌کن‌ها قرينه‌ي يکديگرند و هر ضلع به دو قسمت تقسيم مي‌شود. ازاره‌ي نما، همان طور که ذکر شد، تا نيم متر با سنگ مرمر سفيد پوشش يافته است. در قسمت بالاي ازاره، پنجره‌ي فلزي به ابعاد 80 / 1 در 80 / 1 متر قرار دارد. اين قسمت از اين بخش داراي نماي آجري ساده و بدون تزيين است و قاب بالايي نيز داراي پنجره‌ي فلزي به ابعاد 3 در 3 متر است. چفد اين پنجره از نوع جناغي (پنج ‌اوهفت) است و بخش لچکي‌هاي چفد نيز با کاشيکاري زيباي آبي و سفيد و با طرح‌هاي اسليمي زينت يافته است. نرده‌ي فلزي کوتاهي جلوي پنجره را پوشش داده است و اطراف اين پنجره نيز آجري و ساده است. ضلع غربي اين نما قرينه‌ي ضلع شرقي است و هيچ تفاوتي با آن ندارد. در حاشيه‌ي غربي بقعه‌ي امامزاده اسماعيل،، در سال اخير، حسينيه‌اي ساخته شده است که ورودي اصلي آن از حياط جنوبي است. حسينيه داراي ورودي‌هاي ديگري است که يکي از آنها از ايوان غربي بقعه به داخل حسينيه راه پيدا مي‌کند. ورودي ديگري به حياط شمالي و ديگري در سمت شمال حسينيه است که مستقيما به خيابان اصلي راه پيدا مي‌کند. از اين حسينيه براي اقامه‌ي نماز جماعت، مراسم عزاداري و سوگواري و جلسات قرآن و حديث استفاده مي‌شود. امام‌زاده ازقسمت شرقي به کوچه‌ي باريکي راه پيدا مي‌کند. نماي شرقي داراي ابعادي به طول 5 / 25 متر و عرض 5 / 7 متر است. ازاره‌ي اين نما به ارتفاع 90 سانتي‌متر سيمان کاري شده است. در ميانه‌ي اين نما ايوان شرقي بنا به طول 6 متر و عرض 80 / 4 متر قرار گرفته، که از يک قاب مستطيل شکل، که دور تا دور آن داراي نماي آجري يکپارچه است، تشکيل شده. طاق اين ايوان جناغي (پنج او هفت) است و زير قوس طاق مقرنس کاري شده است که از نظر معماري زيبايي خاصي دارد. نوار باريک لبه‌ي بيروني ايوان با گچبري‌هاي زيبايي تزيين شده است و درون ايوان با گچ پوشش يافته است. ازاره‌ي دروني ايوان به ارتفاع تقريبا 50 سانتيمتر با کاشي‌هاي زيباي خشتي تزيين شده است و نماي بيروني آن به ارتفاع تقريبا 40 / 2 سانتيمتر با نرده‌ي آهني، به صورت حفاظ قرار گرفته است. از ديواره‌ي مياني ايوان، در چوبي مشبکي، مستقيم به داخل حرم راه مي‌يابد و از بالاي در چوبي، درون ايوان کتيبه‌اي به عرض دو کاشي به رنگ آبي فيروزه‌اي، آيات قرآني با رنگ سفيد نوشته شده است. حياط ديگر مقبره در ضلع شمالي واقع شده است. پس از ورود به اين حياط از کوچه شرقي، نماي مقبره در سمت چپ و قسمتي از نماي حسينيه‌ي نوساز در روبه‌رو به چشم مي‌خورد. تزيينات نماي مقبره در اين قسمت با نماي ديگر مقبره در حياط اول بسيار متفاوت است و به نظر مي‌رسد که مربوط به بعد از دوران قاجار باشد. اين نما به طول 90 / 18 مترو عرض 5 / 7 متر است. نماي شمالي به سه قسمت تقسيم مي‌شود. ايوان مياني به ابعاد 9 متر در 20 / 7 متراست با کف سنگفرش که 20 سانتيمتر از کف حياط بالاتر است. ايوان مياني (شمالي) به صورت متقارن است. ايوان بر روي دو ستون چوبي هشت ترکي استوار است. ستون‌ها به ارتفاع 5 / 5 متر و ته ستون‌ها و به ارتفاع 25 سانتيمتر است. قسمت بالاي ته ستون يا پايه ستون‌ها، که چوبي است، به صورت گلدان تراشيده شده‌اند. که به ارتفاع 60 تا 65 سانتيمتر است. سر ستون‌ها به شکل مقرنس جلوه مي‌کنند که ارتفاع آنها 60 سانتيمتر است. پيشاني نما به ارتفاع 50 تا 60 سانتيمتر با آجرهاي لعابدار پوشش يافته و قسمت دوره‌چين بام نيز به ارتفاع يک آجر کار شده است. تزيينات سقف ايوان به شکل نقاشي و گره‌چيني است و حاشيه‌ي دور تا دور قاب، آيةالکرسي با قلم سياه نوشته شده است. تزيين چوبي روي سقف، کار استاد، مرحوم ابراهيم حنيفه است که در زمان مرمت امامزاده ساخته شده است. پيش از اين، سقف ايوان با ظاهري از تيره‌هاي چوبي و خالي از تزيين بوده است، ستون‌هاي چوبي، که در زير اين ايوان قرار دارد، کار همين استاد نجار است. ايوان مياني يک قوس جناغي دارد که بخش لبه‌ي دور تا دور قوس به شيوه‌ي بسيار زيبايي با طرح پيچي شکل، گچ‌بري شده است. اين گچبري‌ها در دو طرف پايه‌ي قوس به شکل دو پايه‌ي گلدان توکار در ديواره‌ي ايوان جلوه مي‌کند. سطح داخلي ايوان با گچ سفيد رنگ پوشش يافته است.