گنبد عالی ابرقو (گنبد علی ابرکوه)

گنبد عالی ابرقو که از آن با عنوان گنبد علی ابرکوه هم یاد می شود گنبدی استوار بر بالای کوهی بلند در ابرکوه است که از آنجا می ‌توان شهر تاریخی ابرکوه را به نظاره نشست، مکانی که تنها با حضور در آن آن می توان به زیبایی ها و اصالتهای آن پی برد. این اثر تاریخی که در آستانه هزار سالگی در بیشتر نقاط شهر ابرکوه خود را به رخ رهگذران می‌ کشد، «گنبد عالی» نام دارد.

گنبد عالی یکی از بناهای سنگی دوره دیلمیان و نمونه‌ای از هنر معماری ایرانی و از نمونه ‌های جالب توجه معماری در نوع خود به حساب می ‌آید. از متن کتیبه آجری ساقه گنبد استناد می‌ شود که این بنا در سال ۴۴۸ هجری قمری به فرمان فیروزان نامی برای پدرش عمیدالدین شمس‌ الدوله هزارسب از خاندان دیلمیان ساخته شده است. در کتیبه دیگری نیز که در بالای مدخل مقبره قرار گرفته عبارت «ولوالده السیده الجلیه ناز ... رحمة الله علیهما» نوشته شده است. عمیدالدین از خاندان دیلمی و نوه منصور بن حسن بن فیروزان دیلمی صاحب اشکور از نواحی معروف دیلم است که خاندان او به علت رقابت ‌ها مجبور شدند از شمال ایران به اصفهان و نواحی مرکزی کوچ کنند و به همین دلیل مقبره او هم به سبک ابنیه نواحی شمالی ایران احداث بنا شده است.

بنای گنبد عالی ابرکوه یکی از صدها اثر تاریخی ابرکوه و از جمله ۱۲۰ اثر ثبت شده این منطقه از کشور است؛ استحکام گنبد عالی مدیون معماری ساسانی است گنبد عالی تنها اثر به شکل و قیاس برج ‌های مقبره ‌ای شمال کشور نظیر گنبدکاووس، برج خرقان و برخی دیگر از این نمونه آثار است که در مرکز و جنوب کشور اجرا شده است. نکته قابل توجه در این بنا استفاده از مصالح سنتی و گچ و ساروج است که شیوه قالب ساسانیان در ساخت و ساز بوده و البته همین شیوه ساخت و ساز استحکام مثال زدنی بنا را به ارمغان آورده است.

ویژگی خاص دوره سلجوقی و مقرنس ‌های زیبای گنبد عالی و طرح ساختمانی محکم و کتیبه کوفی، این بنا را در زمره آثار و مقبره‌ های مهم تاریخی ایران در قرن پنجم هجری قمری و دوران سلجوقیان قرار داده و سنگ و گچ هم که از مصالحی است که غالبا بناهای ساسانی با آن بنا شده است در اینجا نیز از مصالح اصلی است.

این بنا نخستین اثر ثبت شده استان یزد به شمار می‌ رود که در سال ۱۳۱۲ به شماره ۱۹۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و همچنان استوار و پابرجا مانده است. حضور در این محل را اگر با تصاویری زیبا از این بنا و شهر تاریخی ابرکوه همراه کنید، هیچگاه خاطرات خود از حضور در ابرکوه را فراموش نخواهید کرد.