مقبره شیخ بهایی

نسبت شیخ بهایی به حارث همدانی از صحابه معروف حضرت علی (ع) میرسد. شیخ بهایی در سال 1030 هجری قمری در گذشته است.

با توجه به تابستان‌های گرم و زمستان‌های سرد این منطقه، فصل بهار و اوایل پاییز زمان مناسبی برای سفر به خراسان رضوی و بازدید از جاذبه های این استان خواهد بود.

بنای این رواق که قبل از مرگش محل تدریس او نیز بوده حدود ۱۰۲ متر مساحت داره که با آینه کاری های بسیار و کتیبه های خوشنویسی شده بسیار زیبایی تزیین شده است. کتیبه هایی روی دیوار نصب شده که تاریخ مرگ و تولد شیخ بهایی را روی آن نوشته است.

در مورد عظمت علمی این دانشمند همین بس که یونسکو سال ۲۰۰۹ میلادی را سال نجوم و شیخ بهایی نامگذاری کرده بود.

اصلیت شیخ بهایی از جبل عامل شام بود و بهاء الدین محمد ده ساله بود که پدرش عزالدین حسین عاملی از بزرگان علمای شام به سمت ایران رهسپار شد و چون به قزوین رسیدند و آن شهر را مرکز دانشمندان شیعه یافتند، در آن سکونت کردند و بهاءالدین به شاگردی پدر و دیگر دانشمندان آن عصر مشغول شد. مرگ این عارف بزرگ و دانشمند را به سال 1030 و یا 1031 هجری در پایان 87 سال حیاتش ذکر کردند.

وی در شهر اصفهان روی در نقاب خاک کشید و مریدان پیکر او را با شکوهی که شایسته شان او بود ، به مشهد بردند و در جوار حرم امام رضا (ع) به خاک سپردند. ولادت بـهاء الدین محمد بن حسین همدانى عاملى جبعى معروف به شیخ ‌بهایى؛ حكیم، فقیه، عارف، مـنجم، ریاضى‏دان، شاعر، ادیب، مورخ بزرگ؛ درسال 953 ه.ق در بعلبك از توابع جبل عامل در خاندان علم و دانش كه تبار و نسب خود را به حارث همدانى یكى از یاران مخلص على علیه السلام مـى‏رسـانـنـد؛ پـا بـه عـرصـه‏ی حـیات نهاد.

پدر عالیقدر او، عالم بزرگوار شیخ حسین فرزند عـبـدالـصـمد حارثى- متوفى 984 ه.ق- یكى از شاگردان مبرز فقیه نامدار شیعه مرحوم شهید ثانى- مستشهد 966 ه.ق- است. او كه خود صاحب نظر بوده و كتبى در فقه و اصول و علوم متداول عصر خود داشته‎است؛ پس از شهادت شهید ثانى در ایام جوانی؛ در اثر سختگیری‏ ها و كارشكنی‏ هایى كـه در امـور شیعه در جبل عامل پیش آمده بود؛ به ایران منتقل گردید. محمد نیز که همراه پدر بـود در عـهد حكومت صفویه كه یک حركت سیاسى با تز دفاع از اهل بیت علیهم السلام و دوستى و مودت آل عـصـمـت علیهم السلام شـروع شـده بـود؛ به حكومت صفوى پیوست و با خاندان بزرگ منشار كه عنوان شیخ الاسلامى حكومت را داشت؛ وصلت نمود.

شـیـخ بـهـایـى در اثـر ذكاوت و استعداد فطرى كه داشت؛ با بهره‏گیرى از پدر و محیط علمى- فضیلتى اصفهان توانست در علوم و دانش‏ هاى متداول عصر تبحرى به دست آورد؛ تا آن جا كه برخى در توصیف او گفتند: او علامه‏یِ جهان بشر و مجدد دین در قرن حادى عشر است كه ریاست مذهب و ملت به او منتهى گردید. در علوم و فنون اسلامى فنى وجود نداشته باشد كه او را در آن بهره‏اى نباشد. منزلت علمى و قلمى فـقیه ربانى و عارف صمدانى، شیخ بها الدین محمد عاملى یكى از بزرگان و مفاخر و نوابغ اواخر قـرن دهم و اوایل قرن یازدهم ه.ق مى‏باشد؛ كه در جامعیت و تنوع علوم و دانش، كمتر نظیرى مـى‏تـوان بـر او پـیـدا نـمود.

او یكى از جامع ‏ترین افراد روزگار خویش در وسعت معلومات و تنوع اطلاعات بودهو از این نظر برجستگى مشخصى در میان فقها و دانشمندان كسب كرده‏است؛ و اگر او را نادره‏اى از نوادر و نابغه‏اى از نوابغ نامیده باشیم، راه مبالغه نپیموده‏ایم و خود شیخ نیز با تواضع و فـروتـنى خاصى به این حقیقت اعتراف دارد؛ آنجا كه مى‏گوید: من در مباحثه و جدل، بر هر ذو فـنونى چیره شدم؛ ولى هرگز نتوانستم با كسى كه در یك فن استاد بود؛ حریف شوم.

شـیـخ بـهایى در زمینه‎هاى مختلف، اطلاعات و آگاهى دارد و همین آگاهى و وسعت معلومات؛ نـوعـى جـاذبیت به آثار او بخشیده است كه از میان انبوه آثارگذشتگان كتابها و تالیفات او را به صورت كتاب روز و مورد علاقه درآورده‏است. به طور مثال در كتاب اربعین كه یك كتاب حدیثى و فـقهى است، از مسائل ریاضى و هیأت نیز استفاده كرده‏است و مسائل آن‏ها را به صورت روشن و ملموس در اختیار خواننده قرار داده ‏است.

عصر زندگى او در نـیمه اول قرن یازدهم ه.ق که مصادف با ربع اول قرن هفدهم است، زندگى مى‏ كرد؛ قرنى كه بـراى مورخین داراى اهمیت و اعتبار ویژه‏اى است. قرن هفدهم قرن پیشرفت و رنسانس عـلـمـى در اروپـا نام گرفته‏است؛ از طرفى در این زمان زمامداران نامدارى حاكمیت داشتند مانند: سلیمان قانونى در عثمانى، شاه عباس صفوى اول در ایران، سلطانِ مغول محمد شاه اكبر گورکانی در هندوستان، ملكه الـیـزابـت اول درانـگـلـسـتان، لوئى چهاردهم در فرانسه. همه این زمامداران؛ برخلاف اسلاف و اقران خود عموماً معروف به علم‏دوستى و دانش‏طلبى بوده‏اند و در روزگار این حـكـومت‎ها دانشمندان و هنرمندان نامى در سرتاسر جهان پا به عرصه حیات نهادند: در انـگـلـسـتـان: فرانسیس بیكن- صاحب مكتب تجربى كه از مـیـراث غـنى فرهنگ اسلامى بهره‏ها برده‏است- ، شكسپیر- شاعر و نویسنده‏ی نامدار - . در فـرانـسـه: رنـه دكـارت- شـاعـر و نـمایشنامه نویس - . در ایتالیا: گالیله . بـه مـوازات هـمـیـن آگـاهی‏ هاى در سطح جهان، در دنیاى اسلام نیز نویسندگان و فلاسفه نـامدارى مانند ملاصدرا، میرداماد و شیخ بهایى پا به عرصه‏ی حیات علمى نهاده‏اند؛ كه در مورد شخصیت اخیر گفتند: حب وطن پیامبر گرامى اسلام فرموده است: حب الوطن من الایمان. شیخ بهایى تفسیرى نو از این حدیث ارائه مى‏كند، كه بسیار در خور تأمل است. تقریباً همه افرادى كه این حدیث را تفسیر و معنا كردند؛ وطن را وطن جغرافیایى و زادگاه دانستند.

برخى از روشنفكران نیز این حدیث را به چیزى در تایید ناسیونالیسم، وطن‏پرستى و ملى گرایى تفسیر كرده‏اند. شاگردان بـراى پـى بـردن بـه مـقام علمى و میزان دانش شیخ، كافى است بدانیم كه متجاوز از چهل تن از دانـشـمـنـدان و بزرگان قرن یازده ه.ق از وى علم آموخته و بهره برده‏اند: صدر الدین محمد ابراهیم شیرازى ، معروف به ملاصدرا؛ فیلسوف معروف . ملا محمد محسن بن مرتضى بن محمود، معروف به فیض كاشانى؛ صاحب تفسیر صافى . ملا عز الدین فراهانى مشهور به علینقى كمره‏اى؛ شاعر معروف قرن یازدهم . ملا محمد باقر بن محمد مؤمن خراسانى، معروف به محقق شیخ الاسلام . شیخ جواد بغدادى، مشهور به فاضل جواد؛ صاحب شرح خلاصة الحساب و زبدة فى الاصول . ملا محمد تقى مجلسى، صاحب روضة المتقین. سید عز الدین حسینى كركى عاملى، مشهور به مجتهد مفتى اصفهانى . تألیفات او یـكـى از پـر بـركـت‎تـرین علماى جهان اسلام از نظر تألیف و تنوع در آن بوده‏است.

برخى تعداد تـألیفات او را با توجه به رساله‎ها و تحشیه‎ها و تعلیقه‏ها، به عدد200 جلد رسانده‏اند؛ ولى تازه‏ترین تـحـقـیـق در این مورد، تلاش و كوشش دانشمند محترم، جناب آقاى دكتر محمد باقر حجتى، از اسـاتـیـد محترم دانشگاه تهران است كه به كنفرانس دمشق در مورد شیخ بهایى ارائه داده‏اند. ایشان بر حسب تتبع و تفحص كـامـلـى كـه داشـتـه‏اسـت، تعداد آن‎ها را 123 جلد اعلام مى‏كند و بر حسب دسته‏ بندى كه دارد، مى‎نویسد: الف ـ فقه؛ 29 جلد مهم‏ترین این کتب شامل گزینه‎های زیر است: الحبل المتین، اثنى عشریات خمس، جامع عباسی، حاشیه بر ارشاد الاذهان علامه حلى، شرح من لایحضره الفقیه، حاشیه بر قواعد شهید اول، حاشیه بر قواعد علامه، حاشیه بر احكام الشریعه علامه حلى، مشرق الشمسین و ... . ب ـ علوم قرآنى؛ 9 جلد مهم‏ترین این کتب شامل گزینه‎های زیر است: اكسیر السعادتین، تفسیر عین الحیوة، تاویل الآیات، العروة الوثقی، حاشیه انوار التنزیل قاضى بیضاوى، حل الحروف القرآنیه، حاشیه كشاف زمخشرى و ... . ج ـ حدیث؛ 2 جلد حاشیه كتاب من لایحضره الفقیه و اربعین د ـ ادعیه و مناجات؛ 6 جلد مصباح العابدین، حاشیه بر صحیفه سجادیه، الحدیقة الهلالیه، الحدیقة الاخلاقیه، شرع دعاى صباح، مفتاح الفلاح فی عمل الیوم و اللیلة. ه ـ اصول اعتقادات؛ 5 جلد اثبات وجود القائم، اجوبة سید زین الدین، الاعتقادیه، مقارنه بین امامیه و زیدیه، وجوب شكر المنعم و ـ اصول فقه؛ 5 جلد زبدة الاصول، شرح عضدی، حاشیه زبدة الاصول، شرح حاشیه خطائی، الوجیزه. ز ـ رجال و اجازات؛ 8 جلد حاشیه خلاصة الاقوال علامه حلى، حاشیه رجال نجاشى، حاشیه معالم العلما ابن شهرآشوب مازندرانى، اجازه او به میرداماد، اجازه او به مجد الدین، طبقات الرجال، الفوائد الرجالیه ح ـ ادبیات و علوم عربى؛ 28 جلد مهم‏ترین این کتب شامل گزینه‎های زیر است: اسرار البلاغه، حاشیه بر مطول تفتازانی، تهذیب البیان، ریاض الارواح، فوائد صمدیه ط ـ وقایع الایام؛1 جلد توضیح المقاصد فی ما اتفق فى ایام السنة. ى ـ ریاضیات؛20 جلد مهم‏ترین این کتب شامل گزینه‎های زیر است: اسطرلاب، انوار الكواكب، تحقیق جهت قبله، تشریح الافلاک، حاشیه شرح التذكره خواجه نصیر الدین طوسى در هیأت، الحساب، حل اشكال عطارد و قمر، صحیفه در اسطرلاب، استعلام، تقویم شمس با اسطرلاب، معرفة التقویم، جبر و مقابله و ... . ك ـ حكمت و فلسفه؛ 3 جلد انكار جوهر الفرد، الوجود الذهنی، وحدت وجود، ل ـ علوم غریبه؛ 4 جلد احكام النظر الى كتف الشاة، رساله جفر، جفر و فالنامه

مقبره این دانشمند بین صحن امام و آزادی و در جایی که بیشتر محل تدریس او بوده قرار دارد.