غار اصله (نهانگاه اصله) همدان

نهانگاه اصله در زیر تپه باستانی واقع است. تپه در یک کیلومتری روستای اصله قرار دارد و نام خود را از نام روستا گرفته است. این تپه دست ساز و تاریخی، قطری برابر با 80 متر و ارتفاعی برابر با 7 متر دارد.

عد از شکست حکومت ساسانیان، ایران دچار ضعف شد و اداره هر پاره از ایران به یک دولت کوچک محلی یا حاکمی از طرف بنی امیه و عباسیان سپرده شد. حملات ناگهانی حاکم ناحیه​ای به قلمرو حاکم ناحیه​ای دیگر، معمول شده و در این میان مردم نواحی مختلف ایران گاه و بی گاه مورد غارت و کشتار رار می​گرفتند. ایرانیان، که مبتکر حفر قنات بودند و در این کار بسیار مهارت داشتند، دست به ابتکاری تازه زدند و نهانگاه​های زیرزمین را آفریدند. نهانگاه​های زیرزمینی در سرتاسر ایران، به ویژه منطقه همدان و ایران مرکزی، فراوان اند. نهانگاه دست ساخته و زیرزمینی اصله از این قسم پناهگاه​هاست و در نوع خود بهترین نمونه است.

احداث نهانگاه​های زیرزمینی در سرزمین ایران و در شرایط ناامنی امری رایج بوده است. نوعی از این پناهگاه​های زیرزمینی را در کنار قنات​های روستاهای می​ساختند و آب مورد نیاز را از همان آب جاری قنات تأمین می​کردند. مثلاً پناهگاهی از این دست در داخل قنات حُلِه​وار شِوَند از روستاهای شهرستان رزن در استان همدان وجود دارد. نمونه​ای دیگر از این نوع نهانگاه​ها در روستای نَنَج در نزدیکی شهر ملایر قرار دارد. حدود 15 نمونه از این پناهگاه​ها در ناحیه مرکزی ایران شناسایی شده​اند که ساختمان آن​ها از لحاظ معماری و پیچیدگی دارای ارزش​های ویژه است. نهانگاه دست ساخته و زیرزمینی اصله از بهترین نمونه​های مورد بحث است.

در وسط تپه اصله چاهی به قطر 80 سانتی متر و عمق 6 متر، دهانه و ورودی نهانگاه است. چاه به یک راهرو به عرض 1 متر و ارتفاع 5/1 متر منتهی می​شود. راهرو پس از طی حدود 15 متر به یک سه راهی می​رسد. راهرو سمت چپ یک بن بست 5 متری و راهرو وسط یک بن بست 12 متری است. انتهای راهرو اخیر بر اثر ریزش مسدود شده است. رهرو سمت راست در مسیر اصلی نهانگاه قرار دارد و پس از 6 متر به چاهی به عمق 2 متر می​رسد. انتهای چاه، آغاز راهرویی دیگر با همان ابعاد است که پش از 5 متر بازتر می​شود و به عرض 5/1 متر و ارتفاع 8/1 متر تغییر اندازه می​دهد. درهر دو طرف این راهرو سه اتاق کنده شده است که کف آن​ها 4 متر مربع است و 8/1 متر ارتفاع دارند و دیوارهایی قطور به شکل L آن​ها را از هم جدا می​کنند. در یکی از اتاق​ها 3 خمره لعاب دار بزرگ، که گویا محل نگهداری مواد غذایی بوده است، وجود دارد. راهرو پس از اتاق​ها کمی باریک​تر می​شود و ادامه می​یابد. در چند نقطه سقف راهرو چاه​هایی وجود دارند که کف آن​ها را با قرار دادن سنگ​هایی بزرگ بسته و سپس از بالا پر کرده​اند. گویا این چاه​ها هواکش​های پناهگاه بوده​اند. راهرو اصلی نهانگاه، پس از فاصله 80 متر از آخرین اتاق به دهانه یک چاه آب می​رسد. آب مورد نیاز پناه جویان از این چاه تأمین می​شده است. این چاه یک در سنگی مدور دارد. راهرو اصلی نهانگاه، که 6 متر پس از چاه آب قرار گرفته، بر اثر ریزش مسدود شده و در واقع این جا انتهای فعلی نهانگاه است. وسعت پناهگاه زیرزمین اصله بسیار بیش​تر از وسع کنونی آن بوده است، اما به علت سست بودن جنس کانی​های دیواره​ها و سقف نهانگاه، بسیاری از بخش​های آن ریزش کرده​اند.