خانه پروین اعتصامی تبریز

خانه پروین اعتصامی تبریز شامل دو بخش قاجاریه و پهلوی بوده که بناهای قاجاریه از بین رفته و اکنون ساختمان دوره پهلوی اول باقی مانده است. به دلیل تعلق این خانه به خانواده شاعره پر افتخار معاصر پروین اعتصامی به این نام شناخته شده است. خانه پروین اعتصامی تبریز در تاریخ ۲۸ اسفند ۱۳۸۵ با شمارهٔ ثبت ۱۸۶۸۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است

رخشنده اعتصامی معروف به پروین اعتصامی در 25 اسفند 1285 شمسی در شهر تبریز به دنیا آمد. پدرش یوسف اعتصامی آشتیانی (اعتصام‌الملک) از رجال نامی و نویسندگان و مترجمان مشهور اواخر دوره قاجار بود. پروین اعتصامی یکی از افتخارات شهر تبریز است؛ نامی که با وجود بزرگی‌اش کمتر در زادگاهش به آن افتخار می‌شود. پروین با وجود عمر کوتاهش، دیوان اشعاری بالغ بر 2500 بیت دارد. اشعار این شاعر بزرگ اغلب شامل مضامین اخلاقی و عرفانی است که موضوعات حکمتی و اخلاقی را با زبانی ساده و شیوا بیان کرده. ویژگی‌هایی که اشعار او را ماندگار و ممتاز و نامش را متمایز کرده است. با گذشت بیش از 70 سال از درگذشت این شاعر گرانقدر، هنوز اشعار حکیمانه و سرشار از مفاهیم اخلاقی و پندآموز وی تحسین شده و از پروین اعتصامی به عنوان یکی از بزرگ‌ترین شاعران زن معاصر یاد می‌شود. او در فروردین 1320 شمسی به علت ابتلا به حصبه درگذشت و در قم به خاک سپرده شد. درون‌مایه اشعار وی بیشتر غنیمت داشتن وقت و فرصت‌ها، نصیحت‌های اخلاقی، انتقاد از ظلم و ستم به مظلومان، ضعیفان و ناپایداری دنیاست. در شعر پروین استفاده‌هایی از سبک شعرای بزرگ پیشین نیز شده است. اشعار وی را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد، دسته اول که به سبک خراسانی گفته شده و شامل اندرز و نصیحت است و بیشتر به اشعار ناصرخسرو شبیه ‌است. دسته دوم اشعاری که به سبک عراقی گفته شده و بیشتر جنبه داستانی به ویژه از نوع مناظره دارد و به سبک شعر سعدی نزدیک است. این دسته از اشعار پروین شهرت بیشتری دارند. ساختمان ارزشمند محل زندگی پروین اعتصامی، در طی دو سالی که مرمت و بهره‌برداری شده به ویژه در نوروز مورد استقبال گسترده علاقه‌مندان به بزرگان شعر و ادب قرار گرفته است. گوهرشناسانی که قدر «گوهری» به نام «پروین» را به خوبی می‌دانند و از شهرهای مختلف کشورمان برای دیدار زادگاه و خانه پدری او به تبریز، محله ششگلان و کوچه‌«پروین» می‌آیند. پروین اعتصامی را هنوز خوب نمی‌شناسیم، حتی ما، همشهریان پروین، مردمان شهر تبریز که به اولین‌های ارزشمندش همیشه بالیده‌ایم و فرهنگ پروریش را ستایش کرده‌ایم هم او را به شایستگی نمی‌شناسیم. شاید پروین برایمان یادآور تندیسی باشد که اولین بار در محوطه نمایشگاه بین‌المللی تبریز نصب شد و چهره بی‌نهایت آرام زنی را به تصویر کشیده بود که نگاهش افق را می‌کاوید و ته مایه لبخندش در چین و شکن گره روسری‌اش گم می‌شد. و شاید نام پروین را در مسیر خیابان چای کنار تبریز نرسیده به پل شهید بهشتی (منصور سابق) بر روی لوح معرفی کوچه‌ای دیده باشیم که سابق بر این نامش کوچه ساوجبلاغی‌ها بود و اکنون نام «پروین اعتصامی» را به تناسب وجود خانه پدرش یوسف اعتصامی در این کوچه، برگزیده است.

حیاط بزرگ خانه پروین اعتصامی تبریز با باغچه‌ها و حوض میانش چشم‌انداز اولیه‌ای است که هر مهمان تازه واردی را به دیدن ساختمان آجری انتهایش راهنمایی می‌کند. از زمان افتتاح رسمی این خانه، مجسمه‌ای از پروین نیز در ابتدای پله‌ها ایستاده؛ گویی همپای دیگر مهمانان به دیدار زادگاه و خانه کودکی خود آمده است. خانه پروین اعتصامی تبریز بانوی شعر و ادب فارسی کشور از دو طبقه و یک زیر زمین تشکیل شده که یک هشتی ورودی آن به ساختمان است. دو اتاق و یک سالن با دو ورودی شرقی و غربی منظر خلوت و دلنشینی از طبقه اول خانه است. دو بهار خواب، سه اتاق که یکی از آنها به آب انبار قدیمی راه دارد و یک تنور پخت نان که طی مرمت از زیر خاک بیرون آمده است هم در طبقه بالای راه پله قرار دارند. زیر زمین خانه هم از یک حوضخانه با سقف کلیل آذری و پنج اتاق گهواره‌ای تشکیل شده است. شاید به دلیل وجود حیاط وسیع و دلباز 920 متری‌اش باشد که بسیاری از بازدیدکنندگان از خانه پروین اعتصامی در دفتر نظرات مردمی مطالبی با این مضمون مشترک نوشته‌اند که «زندگی در چنین خانه‌ای طبع شعر و ذوق هنری را تقویت می‌کند!» مساحت کلی این خانه هزار و 300 متر مربع است؛ بنایی بزرگ و زیبا که از زمان افتتاح تا به امروز محل دائمی نمایشگاه‌های اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی شده است. وجود نمایشگاه‌های مختلف در طول سال، باعث شده هر بار بازدید از خانه پروین اعتصامی، با نمایش آثار هنری و صنایع دستی، لطف خاصی داشته باشد. در مدت تعطیلات نوروزی هم فضای این خانه به نمایش آثار نقاشی سنتی روی اشیا که آثار دستان هنرمند خانم جهانگیری است، اختصاص دارد.